İrfan Geleneğimiz ve Abdal Ata

Anadolu tarihi süreç içerisinde bilhassa Moğol istilası ardından 13. yüzyılda Türkmenlerin, Türkmen aşiretlerinin yoğun göçlerine sahne olmuştur. Göç eden bu aşiretlerin çoğunluğu göçebe hayat yaşayan topluluklar olmakla birlikte bunların içerisinde zanaatkârlar, tüccarlar, âlimler ve baba, ata, şeyh, derviş vb. adlarla anılan tasavvuf ehli insanlar da vardı. Devlet ve toplum için “güvenlik, fütuhat ve iskân” meselelerinin halledilmesinin hayati önem taşıdığı bir çağda Anadolu’da beliren çoğunluğu Türkistan, Horasan menşeli olduğu anlaşılan Türkmen babaları söz konusu meselelerin hallinde önemli rol oynamışlardır. Osmanlı kuruluş döneminde bizzat seferlere katılan ya da katılımı teşvik eden “Gazi Derviş”  tipolojisine haiz bu tarihi şahsiyetler, fütuhata doğrudan katkı sundukları gibi fethedilen yerlerde göçerlerin yerleşik hayata geçmelerinde dolayısıyla iskân organizasyonlarının sevk ve idaresinde, ıssız beldelerin, stratejik yerlerin, kurdukları tekke ve zaviyeler sayesinde güvenliğinin sağlanmasında başat rol oynamışlardır. Onların Türkistan ve Horasan’da temellendirdikleri irfan geleneğini daha da tahkim ederek Anadolu ve Balkanlara taşımaları, fütuhat-iskân ve irşat faaliyetlerine yön vermek suretiyle dönemin içtimai hayatına doğrudan katılmaları yeni fethedilen beldelerin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında, tarihi medeniyet dönüşümünde etkin rol oynamıştır. 

Söz konusu büyük değişim ve dönüşüme öncülük eden, mühim katkılar sunan bu sûfîlerden birisi olduğu anlaşılan Abdal Ata, isminden de anlaşılacağı üzere büyük bir ihtimalle Yesevî geleneğe haiz, kimi araştırmacılara göre de Kalenderîlikle de ilgisi bulunan Türkistan, Horasan taraflarından Anadolu’ya gelerek Çorum’a yerleşen bir aileye mensuptur. Abdal Ata ve ailesinin onun zaviyesi, türbesi ve mescidinin de bulunduğu tarihi Roma, Bizans dönemlerine kadar giden Yakacık (Yanacık) köyüne ne zaman geldiği ve yerleştiği hususları mevcut veriler ışığında henüz belli değildir. Muhyiddin Çelebi’nin, Hızırnâme adlı eserinde saydığı dervişler arasında Abdal Ata’nın da adı geçmektedir. O eserinde Yunus Emre, Hacı Bektaş, Karaca Ahmed, Seyyid Murad, Mahmud Hayranî, Sultan Şuca, Seyyid Harun, Geyikli Baba, Sarı Saltuk, Âşık Paşa, Otman Baba, Abdal Musa gibi şöhreti bilinen dervişler arasında Abdal Ata’yı da zikretmiştir. Bu durum Abdal Ata’nın Rum abdallarından en az ismi geçenler kadar şöhret sahibi, tanınan, etkin bir derviş olduğunu göstermektedir.

Bölgedeki iskân ve irşat organizasyonlarının sevk ve idaresinde önemli bir rol oynadığı anlaşılan Abdal Ata ve zaviyesi zamanla Bektaşi geleneğin temsil edildiği mühim bir merkeze dönüşmüş ve hatırı sayılır vakıf gelirlerine sahip olmuştur. Zaviyenin bir taraftan zengin vakıf gelirleriyle teşviki, diğer yandan zaman zaman tekke postu ve vakıfları üzerinde yaşanan nüfuz mücadeleleri burasının bölgedeki yeri ve önemine işaret etmesi bakımından kayda değerdir. Zaviye olmasa da mescit, türbe ve şadırvanın günümüze ulaşmış bulunması da ayrıca önemlidir. Farklı inanç çevreleri tarafından halen takdis edilen Abdal Ata türbesi bir ziyaretgâh olarak tüm inanç kesimlerini kucaklamaya, tevhit şuuru altında birleştirmeye ve kaynaştırmaya devam etmektedir.

Bugün gerek Abdal Ata gerekse zaviyesinin, dini, idari, sosyal, ekonomik, kültürel ve mimari tarihine, yerleşkenin de bulunduğu bölgenin dini, sosyal, kültürel ve demografik yapısına dair birçok husus kapsamlı ve çok yönlü araştırmalara muhtaç durumdadır. İşte bu uluslararası sempozyum Abdal Ata ve zaviyesi özelinde Çorum ve civarı başta olmak üzere bölgede Türkmen babaları, şeyh ve dervişlerinin içtimai hayata olan katkılarını, zamanla değişen tarihi şartları ve süreçleri de akılda tutarak analitik bir şekilde, disipliner bir yaklaşımla ortaya koymak amacıyla düzenlenmiştir.

Kaynakça

Barkan, Ömer Lütfi (1942). “İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri Ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, II, ss. 279-304.

Çanak (Erten), Aysemin. “Abdal Ata Zaviyesi”, Cumhuriyet Üniv. Yüksek Lisans Tezi, 2013.

Gülten, Sadullah. “Çorum’da Kalenderî Geleneğinden Bir Abdal: Kutbu’l-Büdela Abdal Ata ve Zaviyesi”, Türk Tarihine Dair Yazılar-II, ss. 423-434.

Köseoğlu, Neşet. “Tarihte Çorum Köyleri: Abdalata”, Çorumlu Dergisi, Cilt I, Çorum 2009.

Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Ankara 1999.

Sarıkaya, M. Saffet. “Hızırnâme’nin Bektaşîliğine Dair Malumatı ve Hızırnâme Çerçevesinde Bektaşî Kültüründe Hızır İnancı”. II. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevîlik ve Bektaşîlik Bilgi Şöleni, Gazi Üniv. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Merkezi, 17-18-19 Ekim, Ankara, 2007, ss. 1463-1479.